مدیریت ریسک چیست؟ فرآیند های مدیریت ریسک به چه صورت است؟ موارد مهم در مدیریت ریسک به چه صورت هستند؟ برنامه های مدیریت ریسک چیست و پیاده سازی آن ها چگونه صورت می‌گیرد؟
در انجام هر کاری چه در حوزه فعالیت شخصی و چه در زمینه فعالیت تجاری و کسب و کار وجود مقداری ریسک غیر قابل انکار می‌باشد. مدیریت این ریسک که بسته به نوع و محیط فعالیت متفاوت است در به ثمر رسیدن پروژه بسیار حائز اهمیت می‌باشد. درواقع وظیفه کسی که مدیریت ریسک را بر عهده دارد این است که کمک کندتا میزان ریسک به حداقل مقدار خود برسد و مانع از فعالیت های کسب و کار نشود. در واقع مدیریت ریسک چارچوبی را تهیه میکند که با وجود ریسک موجود در فضای کسب و کار شما به فعالیت خود ادامه دهید و به خواسته های خود برسید.
نکته مهمی که در زیر به آن اشاره شده این است که ریسک همیشه به معنای تهدید و ضرر و زیان نیست بلکه گاها باعث ایجاد فرصت هایی می‌شود که برای پیشرفت یک سازمان و کسب و کار بسیار مهم است.
در تهیه این مقاله تلاش بر این بود که مواردی تئوریک و کاربردی مطرح شود تا به شما عزیزان در زمینه مدیریت ریسک مجموعه و کسب و کارتان کمکی شود.

مدیریت ریسک چیست؟
برای یافتن این مسئله که مدیریت ریسک به چه معناست ابتدا باید به این پرداخت که معنی خود کلمه ریسک چیست و به چه شرایطی موقعیت ریسکی گفته می‌شود. ریسک در واژه نامه آکسفورد به موقعیتی گفته شده است که در آن احتمال از دست دادن چیزی، آسیب دیدگی و یا هر شرایط نامطلوب و ناخواسته اتفاق بیافتد. درک ریسک یک واکنش ذهنی است که سنجش شدت ریسک از فرد به فرد متفاوت است و بسته به ریسک پذیری فرد و میزان شناختش از موقعیت دارد. مدیریت ریسک شناسایی، ارزیابی و اولویت بندی خطرات و به دنبال آن استفاده هماهنگ و اقتصادی از منابع برای به حداقل رساندن و کنترل احتمال خطرات ناگوار است.
ریسک می‌تواند از منابع مختلفی از جمله عدم اطمینان در بازارهای مالی، تهدیدات ناشی از عدم موفقیت پروژه، بدهی های قانونی، تصادفات، دلایل طبیعی و ناشی شود. در کل ریسک باعث ایجاد دو مدل رویداد می‌شود، رویدادهای منفی که می‌توان از آن به عنوان ریسک نام برد و همچنین باعث ایجاد رویداد مثبت می‌شود که همان فرصت است. مدیر موفق کسی است که توانایی تشخیص فرصت از ریسک را داشته باشد. یکی از شاخصه های مهم کارآفرینان ریسک پذیر بودنشان است.
یکی از موارد حائز اهمیت در این مقوله تفاوت بین ریسک و عدم قطعیت است. یکی از تفاوت های اساسی ریسک و عدم قطعیت این است که در ریسک شما یک سری اطلاعات در مورد موضوع دارید و پیش بینی هایی را نیز در مورد آینده انجام می‌دهید اما در عدم قطعیت شما نه اطلاعاتی در دسترس دارید و نه بینشی نسبت آینده. با این اوصاف ریسک را می‌توان سنجید و ارزیابی کرد و احتمال وقوع آن را پیش بینی کرد اما در فضای عدم قطعیت هیچ کدام از این اقدامات امکان پذیر نیست.

فرآیند مدیریت ریسک
این فرآیند شامل مراحل زیر می‌شود:
1-    ایجاد زمینه : خود این مرحله شامل چند گام کوچک است که شامل موارد مندرج در زیر است:
1-1-    درک از موضوع
-    بازخورد اجتماعی مدیریت ریسک
-    هویت و اهداف ذی‌نفعان
-    مبنای سنجش ریسک ها و محدودیت ها
1-2-    تعیین چارچوبی برای شناسایی
1-3-    تجزیه و تحلیل خطرات درگیر در روند
1-4-    کاهش یا حل خطرات با استفاده از منابع تکنولوژیکی ، انسانی و سازمانی موجود

2-    شناسایی : پس از ایجاد زمینه گام بعدی در روند مدیریت ریسک شناسایی ریسک های احتمالی است. ریسک ها  مربوط به پیش آمد هایی هستند که هنگام به وقوع پیوستن باعث ایجاد تهدید یا فرصت می‌شوند. یکی از مواردی که در شناسایی ریسک باید مورد توجه قرار گیرد منشا ریسک است. منشا ریسک می‌تواند داخل سازمانی باشد و یا مربوط به خارج سازمان باشد. یکی دیگر از مواردی که موقع شناسایی ریسک باید به آن توجه ویژه کرد تحلیل مسئله است. ریسک ها معمولا با شناسایی تهدید ها آشکار می‌شوند. از جمله تهدید ها می‌توان به تهدید های از دست دادن سرمایه، سوء استفاده از اطلاعات محرمانه و یا خطاهای انسانی که باعث آسیب های جانی می‌شود اشاره کرد.
روش های متفاوتی برای شناسایی ریسک وجود دارد که شاید بسته به فرهنگ جامعه و شخصیت افراد مختلف باشد. روش های شناسایی ریسک عبارتند از:
-    شناسایی ریسک مبتنی بر اهداف : هر چیزی که مانع از سازمان برای رسیدن به هدفش می‌شود ریسک محسوب می‌شود.
-    شناسایی ریسک مبتنی بر سناریو : شما برای رسیدن به اهداف سازمان خود تعدادی سناریو طراحی کردید که احتمال جایگزینی نیز در بین آن ها وجود دارد، اما اگر به صورت ناخواسته اتفاقی رخ دهد که سناریویی که در برنامه نیست جایگزین شود ریسک ایجاد می‌شود.
-    بررسی خطر مشترک : در این بررسی هر صنعت به صورت جداگانه و مستقل بررسی می‌شود و لیستی از ریسک ها شناسایی می‌شود هر یک از ریسک های موجود در لیست را می‌توان در شرایط خاص خود بررسی کرد.

3-    ارزیابی :  پس از شناسایی ریسک های مربوط به کسب و کار باید آن ها را ارزیابی کنیم و شدت وقوع هر کدام را بسنجیم. مشکل اساسی در ارزیابی ریسک تعیین میزان وقوع است زیرا اطلاعات آماری دقیق در مورد انواع حوادث به دلیل نادر بودن آنها، بخصوص در مورد وقایع طبیعی فاجعه بار گذشته در دسترس نیست. علاوه بر این، ارزیابی شدت وقوع ریسک بر دارایی های نامشهود بسیار سخت است. اگر ریسک های موجود به صورت کامل ارزیابی و اولویت بندی نشوند امکان به وجود آمدن ضرر غیر قابل جبران پیش می‌آید.

برنامه مدیریت ریسک
برنامه مدیریت ریسک سندی است که یک مدیر پروژه برای پیش بینی خطرات، برآورد اثرات و تعریف پاسخ به خطرات آماده می کند. برنامه مدیریت ریسک شامل تجزیه و تحلیل خطرات احتمالی با هر دو شدت زیاد و کم می‌باشد. همچنین این برنامه شامل راهکار هایی برای جلوگیری از گرفتاری پروژه در این ریسک ها می‌شود. برنامه های مدیریت ریسک باید به طور دوره ای توسط تیم پروژه مورد بررسی قرار گیرند تا از شدت آن در دوره های مختلف پروژه اطلاعاتی در دسترس باشد و نسبت به این اطلاعات پیش بینی های لازم انجام شود.
برنامه مدیریت ریسک برای کنتر ریسک مورد بررسی باید پیشنهادات امنیتی مناسبی ارائه کند. برای مثال مدیر فناوری یک سازمان تهدید ویروس را شناسایی می‌کند و برای جلوگیری از آن راه حل آنتی ویروس را پیشنهاد می‌کند. همچنین برنامه مدیریت ریسک باید افراد مسئول برای هر اقدامی را نیز تعیین کند. مرحله بعد از ارزیابی ریسک طراحی برنامه مدیریت ریسک می‌باشد.

-    پیاده سازی برنامه مدیریت ریسک :
اجرای کلیه اقدامات طراحی شده در برنامه مدیریت ریسک. یکی از اقداماتی که باید انجام شود بیمه کردن همه مواردی است که در قوانین بیمه ها می‌گنجد زیرا این اقدام باعث می‌شود سهمی از ریسک شما به بیمه منتقل شود.

-    بررسی و ارزیابی طرح :
برنامه های اولیه طراحی شده معمولا بدون نقص نمی‌شوند و باید در حین اجرایی شدن نیز مورد ارزیابی و راستی آزمایی قرار بگیرند. در این مرحله هر بازخورد را باید تحلیل کرد و در صورت نیاز تغییرات لازم را در برنامه مدیریت ریسک اعمال کرد.
باید به این نکته توجه کرد که برنامه مدیریت ریسک و و تحلیل های آن به صورت دوره ای و مداوم به روز شوند تا هیچ ریسکی از قلم نیوفتد.

با توجه به نکاتی که در این مقاله اشاره شد به این نتیجه میرسیم که یک  کسب و کار و یک مجموعه هیچ گاه قادر نخواهند بود که تمام ریسک یک پروژه را از بین ببرند پس باید تلاش کنند که ریسک ها را به طور دقیق شناسایی کرده و راهکار های مناسب برای هرکدام را پیش بینی کنند. لازم به ذکر است که انجام فعالیت های مدیریت ریسک نباید هیچ گاه تعطیل شود زیرا غیر فعال بودن این بخش باعث نادیده گرفتن ریسک های پیش رو می‌شود که این مسئله خود شاید مسبب ضرر و زیان های جبران ناپذیری شود.
یکی دیگر از نکاتی که باید به آن اهمیت داد این است که باید اکثر تیم مدیریتی سازمان در زمینه مدیریت ریسک دانش لازم را داشته باشند و راه و روش های مدیریت ریسک را بلد باشند زیرا باید توانایی درک گزارشاتی که به طور مداوم از ریسک های موجود ارائه می‌شود را داشته باشند و اگر پیشنهادی دارند آن را اعمال کنند. یکی دیگر از شاخصه های تیم مدیریتی این است که باید به خوبی توانایی این را داشته باشند که ریسک خوب را که باعث ایجاد فرصت می‌شود را از ریسک بد که باعث ضرر و زیان می‌شود تشخیص دهند و از فرصت ها در راستای پیشرفت سازمان کمک بگیرند.
با توجه به مواردی که گفته شد اهمیت مدیریت ریسک در کسب و کار ها روشن شد و ضرورت برای تخصیص منابع زمانی، مالی و انسانی برای بررسی ریسک های موجود در حرفه کسب و کار بیش از پیش نمایان شد. یکی از اولین و مهمترین اقداماتی که هر مدیر و یا صاحب کسب و کار باید برای شناسایی ریسک های کسب و کار خود انجام دهد آموزش خود و اطرافیانشان می‌باشد. آموزش های آزاد دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران با برگزاری دوره های کوتاه مدت و بلند مدت در این راه همراه و همقدم شما می‌باشد.