اغلب اوغات وقتی نام اسناد تجاری شنیده می شود بیشتر افراد دفتر منگوله دار و یا برگه ای که به ثبت اداره اسناد و املاک رسیده باشد را متصور می شوند. اما مفهموم سند بسیار گسترده تر از آن است که در این مورد گنجانده شود در این مقاله سعی بر آن است که خصوصیات اسناد تجاری و تفاوت آن با اسناد غیر تجاری و همچنین انواع اسناد تجاری صحبت کنیم.
سند چیست؟
با استناد به ماده 1284 قانون مدنی به" هر نوشته‌ای که در مقام دفاع یا دعوا در دادگاه قابلیت استناد داشته باشد، سند می‌گویند".
اسناد از لحاظ امتیاز، ارزش اثباتی و شرایط صدور تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند در ماده 1286 قانون مدنی، اسناد به دو دسته عادی و رسمی تقسیم شده است. همچنین یک نوع سندی در قانون تجارت وجود دارد که به آن اسناد تجاری معرف شده است. که این اسناد تجاری ماهیت و ویژگی های خاص خود را دارند. برای آشنای بیشتر و بهتر با اسناد تجاری، در وهله اول نیاز است اسناد عادی و رسمی را به خوبی شناخت.
در تقسیم بندی اسناد تجاری باید گفت اسناد به یک تقسیم عادی و رسمی و در یک تقسیم بندی دیگر به اسناد تجاری و غیر تجاری تقسیم می شوند.
تفاوت اسناد عادی و رسمی:
سناد رسمی به اسنادی گفته می شود: "که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی با توجه به قوانین و مقررات نزد سایر مأمورین رسمی که از صلاحیت لازم برخوردار است رسیده و تنظیم شده باشد". بعد از مراحلی که گفته شد سند به نام فردی که در آن ذکر شده باشد صاحب امتیاز قاتونی آن سند به حساب می آید.
در اسناد عادی به "هر نوشته ای که دارای مهر و یا امضا باشد که به موجب احتساب یک نوشته می توان سند عادی نامیده. حال اگر یک نوشته فاقد یکی از موارد گفته شده باشد دیگر قابل استناد به نام سند عادی را ندارد و یک دست نوشته به حساب می آید".
تفاوت اسناد تجاری با اسناد غیر تجاری:
موردی که اسناد تجاری با اسناد غیر تجاری را از هم متمایز می کند شکل و تشریفات خاص آن است که قانونگذار برای صدور و تنظیم این اسناد معین کرده است. بنابراین هر سندی که بین  تجار مورد استفاده قرار گیرد  اسناد تجاری به حساب می آید. اما اسناد تجاری با تعریف دقیق تر این گونه تعریف می شود: "هنگامی که قانونگذار ویژگی ها و شرایطی برای آن اسناد در نظر گرفته شده باشد که فارغ از آن که میان تجار مبادله می گردد. اگر در تنظیم و صدور آن اسناد تجاری تشریفات آن رعایت نشود موجب بطلان آن اسناد نمی شود بلکه آن اسناد دیگر حکم اسناد تجاری را پیدا نخواهند کرد و به عنوان اسناد عادی قابل استناد خواهند بود".
بنابراین با توجه به تعریف بالا اسناد تجاری از اسناد رسمی در قانون مدنی تعریف شده است. تفاوت اصلی در اسناد تجاری و غیر تجاری در این است که در اسناد تجاری در دادگاه خلاف چیزی که در آن اسناد هست با دلایل محکمه پسند باید رد نمود در غیر این صورت آن اسناد قابل رد یا بطلان نیستند. اما در اسناد غیر تجاری این امکان وجود دارد که در دادگاه خلاف چیزی که در اسناد غیر تجاری مطرح شده است با دلایل محکمه پسند رد شود.
انواع اسناد تجاری :
مهمترین اسناد تجاری را می توان به چک، برات و سفته نام برد.
برات:
به موجب سند برات فرد صادر کننده به شخص دگیری که "محال علیه" گفته می شود دستور پرداخت مبلغی معینی را در زمان معین و یا به صورت عندالمطالبه به شخص ثاث و یا به حواله کرد وی می دهد. در گذشته به دلیل جابه جای هنگفت پول استفاده از  برات بسیار آسان و رایج بوده. اما امروز به دلیل جابه جای پول در سیستم بانکی دیگر کمترکسی از برات استفاده می نماید
مندرجات مشخص در برات:
•    قید کلمه برات
•    اسم شخصی که باید برات را تادیه کند
•    اسم شخصی که برات در وجه او پرداخته می‌شود.
•    تعیین مبلغ برات
•    تاریخ تحریر
•    تاریخ تادیه وجه برات
•    مکان تادیه وجه برات
سفته:
به موجب سند سفته فرد صادر کننده خود را متعهد می کند که مبلغ معینی که در سفته و در زمان مشخص در وجه فرد گیرنده نوشته به وی پرداخت نماید. سفته زمانی سند تجاری خوانده می شود که دارای مهر و یا امضا صادر کننده، مشخصات دقیق شخص گیرنده وجه، مبلغ معین، تاریخ صدور و پرداخت مشخص باشد. در غیر این صورت از مزایای قانونی تجارت در اسناد تجاری بی بهره خواهد ماند. در حال حاضر سفته از جمله اسناد تجاری رایج در ایران به حساب می آید.
مندرجات مشخص در سفته:
•    نام سند
•    امضا یا مهر صادر کننده
•    مبلغی که باید تادیه شود با تمام حروف آن
•    تاریخ صدور
•    تاریخ پرداخت
•    گیرنده وجه
•    محل تادیه وجه
چک:
چک به برگه ای گفته می شود که به موجب آن صاحب یا نماینده قانونی تمام یا قسمتی از وجهی که نزد بانک دارد را مسترد می کند و به فرد حقوقی یا حقیقی دیگر پرداخت می کند. با این کار افراد با چک می توانند مبالغی از پول خود را که در بانک نگه داری می کنند به فرد دیگری در بانک دیگری پرداخت نمایند. چک یک سند پرداخت پر کاربرد در معاملات روزانه به حساب می آید.
مندرجات مشخص در چک:
•    مبلغ
•    گیرنده چک
•    محل پرداخت
•    محل صدور
•    تاریخ صدور
•    امضا صادر کننده
مزایای اسناد تجاری:
هر سندی که طبق قانون تنظیم شده باشد و از مزایای خاص خود بهره مند خواهد شد. در ادامه به مزایای اسناد تجاری پرداخته خواهد شد
1.    درخواست تأمین خواسته:
در ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است که هر گاه فردی در دادگاه طرح شکایت کرده باشد که به استناد سند تجاری باشد می توان قبل از صدور حکم به صورت قطعی، از دادگاه درخواست کند که معادل مورد ادعا بدون پرداخت خسارت تحت عنوان تأمین خواسته از اموال شخص طرف دعوا توقیف نماید.
2.    انعکاس طلب در سند:
سند تجاری در اصل یک مال نیست بلکه نماینده مال به حساب می آید. در واقع سند تجاری معرف طلبی به حساب می آید که در آن منعکس شده است و صاحب سند برای دریافت و اثبات کردن حق و طلب خود آن را باید ارائه نماید.
3.    حق انتخاب دادگاه صالح:
صاحب یا دارنده سند تجاری برای  احقاق حق خود علیه مسئول یا مسئولین سند این اجازه را دارد که به یکی از دادگاه های محل اقامت کسی که می خواهد علیه وی طرح شکایت کند برود. همچنین می تواند به محل  اجرای تعهد یا دادگاه صادرکننده گواهی عدم پرداخت چک، یا محل صدور سند تجاری  مراجعه نماید
4.    درخواست صدور قرار  تأمین  خواسته و امکان توقیف اموال بدهکار:
یکی از مزایای دیگر که بسیار مهم در اسناد تجاری به حساب می آید صدور قرار تأمین خواسته و توقیف اموال بدهکار بدون پرداخت خسارت احتمالی می باشد به شرط آن که دارنده سند تجاری در مدت زمان مشخص قانونی طلب خود را مطالبه کند و همچنین می تواند گواهی عدم پرداخت نیز دریافت کند که همان حکم واخواست نمودن سند تجاری به حساب می آید که در این شکل تأمین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی صادر می شود. به غیر از این اموال توقیف شده منوط به آن است که پرداخت خسارت احتمالی در صندوق دادگستری باشد
5.    مسئولیت تضامنی:
یکی از ویژگی های کاربردی و مهم اسناد تجاری، مسئولیت تضامنی هر یکی از امضا کنندگان در اسناد تجاری می باشد. بدین معنا که هر شخص به طور همزمان یه یک نسبت بدهکاری و طلبکار باشند. این امکان وجود دارد که تمام طلب را بتوان از هر یک از امضا کنندگان سند تجاری مطالبه کرد و تا زمانی که هر کدام از امضا کنندگان سند تجاری به پرداخت کامل سند اقدام نکنند مسئول پرداخت آن سند خواهند بود.

                                                                                                                                                                      نویسنده: الی ازنب